Tóm tắt Luận văn Hệ thống bản đồ Thăng Long - Hà Nội thế kỷ XV - XIX

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

1. Lý do chọn đề tài . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2

3. Mục tiêu nghiên cứu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu và một số khái niệm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Đối tượng nghiên cứu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6

Phạm vi nghiên cứu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Một số khái niệm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Phương pháp nghiên cứu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

6. Nguồn tư liệu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

7. Đóng góp của luận văn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

8. Cấu trúc của luận văn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

CHưƠNG 1: SưU TẬP BẢN ĐỒ THĂNG LONG - HÀ NỘI THẾ KỶ

XV - XIX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.1. 1.1. Tác động của điều kiện tự nhiên và bối cảnh lịch sử đến quy

hoạch Thăng Long - Hà Nội thế kỷ XV - XIX. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

1.1.1. Tác động của điều kiện tự nhiên . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

Điều kiện tự nhiên . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

Tác động của các yếu tố sông hồ đến quy hoạch Thăng Long - Hà Nội . . . . . . 15

1.1.2. Tác động của bối cảnh lịch sử . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

1.2. Sưu tập bản đồ Thăng Long - Hà Nội thế kỷ XV - XIX . . . . . . . . . . . . . . 28

1.2.1. Bản đồ Hồng Đức . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Sưu tập bản đồ Hồng Đức . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28

Thông tin từ chú thích trên bản đồ Hồng Đức . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32

1.2.2. Bản đồ Hà Nội thế kỷ XIX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Bản đồ Hà Nội do người Việt Nam vẽ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35

Bản đồ Hà Nội cuối thế kỷ XIX do người Pháp lập . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381.3. Tiểu kết . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42

CHưƠNG 2: DIỆN MẠO THÀNH THỊ THĂNG LONG THẾ KỶ XV -

XVIII QUA “HỒNG ĐỨC BẢN ĐỒ” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

2.1. Diện mạo thành - lũy qua “Hồng Đức bản đồ” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

2.1.1. Thành Đại La . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44

2.1.2. Hoàng thành . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

Hoàng thành qua hai đợt xây dựng lớn năm 1490 và 1516 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50

Khu vực phía tây Cấm thành . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

Khu vực phía nam Cấm thành: Đông Trường An - Tây Trường An . . . . . . . . . . . 63

Khu vực phía đông Cấm thành: Đông cung và Thái miếu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63

Các cửa Hoàng thành . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

Phủ chúa Trịnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

Về hai bức tường phía bắc của Hoàng thành . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71

2.1.3. Cấm thành . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74

2.2. Diện mạo “thị” qua “Hồng Đức bản đồ” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79

2.3. Tiểu kết . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

CHưƠNG 3: DIỆN MẠO THÀNH THỊ THĂNG LONG - HÀ NỘI

QUA HỆ THỐNG BẢN ĐỒ THẾ KỶ XIX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

3.1. Thành Hà Nội thời Nguyễn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88

3.2. Diện mạo đô thị Thăng Long - Hà Nội cuối thế kỷ XIX . . . . . . . . . . . . . . 99

3.2.1. Những yếu tố châu Âu ở Hà Nội cuối thế kỷ XIX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99

3.2.2. Quy hoạch Hà Nội cuối XIX qua bản đồ Pháp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

Bản đồ Hà Nội 1873 của Phạm Đình Bách . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103

Bản đồ Thành phố Hà Nội 1885 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105

Bản đồ Hà Nội 1890 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107

Bản đồ Hà Nội 1894 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111

Bản đồ Hà Nội 1898 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

Bản đồ Hà Nội 1899 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1143.2.3. Sự thay đổi cảnh quan đô thị 20 năm cuối thế kỷ XIX . . . . . . . . . . . . . . 120

Sự thay đổi cảnh quan tự nhiên . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

Khu vực phố cổ và làng xã ven đô . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122

3.3. Tiểu kết . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127

KẾT LUẬN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129

TÀI LIỆU THAM KHẢO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

PHỤ LỤC 1: SưU TẬP BẢN ĐỒ THẾ KỶ XV - XIX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

PHỤ LỤC 2: SO SÁNH THÔNG TIN TRÊN BẢN ĐỒ HỒNG ĐỨC . . . .

PHỤ LỤC 3: BIÊN NIÊN SỰ KIỆN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199