Luận án Nghiên cứu đa dạng sinh học khu hệ cá đồng bằng sông Cửu Long và sự biến đổi của chúng do tác động của biến đổi khí hậu và sự phát triển kinh tế-xã hội

MỤC LỤC

Trang

LỜI CAM ĐOAN.i

LỜI CÁM ƠN. ii

TÓM TẮT.iv

ABSTRACT.v

MỤC LỤC . vii

DANH SÁCH CÁC KÝ HIỆU, CÁC TỪ VIẾT TẮT .xi

DANH SÁCH BẢNG.xiv

DANH SÁCH HÌNH.xvi

MỞ ĐẦU.1

CHƯƠNG I. TỔNG QUAN .3

1.1. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG.3

1.1.1. Đặc điểm địa lý tự nhiên.3

1.1.2. Khí hậu.3

1.1.3. Lưu vực sông Mê Công và vùng đồng bằng sông Cửu Long.4

1.1.4. Tổng quan về lũ ở đồng bằng sông Cửu Long.6

1.1.5. Đặc điểm thủy triều và diễn biến xâm nhập mặn ở vùng ĐBSCL .7

1.1.6. Tóm tắt Kịch bản biến đổi khí hậu, nước biển dâng vùng ĐBSCL của Bộ

Tài nguyên và Môi trường (2012) .8

1.2. HỆ SINH THÁI THỦY VỰC NỘI ĐỊA ĐBSCL .12

1.2.1. Hệ sinh thái thủy vực nước ngọt.13

1.2.2. Hệ sinh thái thủy vực nước lợ, mặn.14

1.3. Các tiểu vùng sinh thái đồng bằng sông Cửu Long .16

1.4. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÁ NƯỚC NGỌT VÀ HIỆN TRẠNG NGUỒN

LỢI CÁ ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG.20

1.4.1. Tình hình nghiên cứu cá nước ngọt ở Việt Nam và vùng ĐBSCL.21

1.4.2. Hiện trạng Bảo tồn đa dạng sinh học và quản lý nguồn lợi thủy sản ở đồng

bằng sông Cửu Long .27

CHƯƠNG II. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .31

2.1. ĐỐI TƯỢNG, THỜI GIAN VÀ ĐỊA ĐIỂM NGHIÊN CỨU.31viii

2.1.1. Đối tượng nghiên cứu .31

2.1.2. Thời gian nghiên cứu .31

2.1.3. Địa điểm nghiên cứu.31

2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU NGOÀI THỰC ĐỊA .33

2.2.1. Phương pháp thu mẫu nghiên cứu hình thái .33

2.2.2. Phương pháp thu mẫu nghiên cứu sinh học phân tử.33

2.2.3. Phương pháp điều tra, phỏng vấn trực tiếp.34

2.3. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU TRONG PHÒNG THÍ NGHIỆM .35

2.3.1. Phương pháp định loại, xác định tên khoa học dựa vào đặc điểm cấu tạo

hình thái ngoài.35

2.3.2. Phương pháp phân tích và giải trình tự DNA (DNA extraction,

amplification and sequencing).38

2.3.3. Phân tích, xử lý dữ liệu và lưu trữ dữ liệu .42

CHƯƠNG III. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU.43

3.1. ĐA DẠNG KHU HỆ CÁ ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG .43

3.1.1. Thành phần loài khu hệ cá .43

3.1.1.1. Đa dạng về cấu trúc thành phần loài và số lượng.43

3.1.1.2. Đa dạng về cấu trúc thành phần loài theo mùa.46

3.1.1.3. Đa dạng về di truyền - nguồn gen.50

3.1.2. Đặc điểm sinh thái học khu hệ cá ĐBSCL .52

3.1.2.1. Đặc điểm phân bố địa lý .54

3.1.2.2. Đặc điểm di cư .55

3.1.2.3. Đặc điểm sinh sản.60

3.1.2.4. Đặc điểm sinh trưởng, dinh dưỡng.62

3.1.3. Các loài ghi nhận mới cho khu hệ cá vùng ĐBSCL:.64

3.1.4. Các loài cá quý hiếm, bị đe dọa và loài nhập nội ở ĐBSCL: .71

3.1.4.1. Các loài cá quý hiếm, bị đe dọa.71

3.1.4.2. Các loài nhập nội.75

3.1.5. Các loài cá có giá trị kinh tế: .80

3.2. TÁC ĐỘNG CỦA SỰ BIẾN ĐỔI KHÍ HẬU, NƯỚC BIỂN DÂNG VÀ PHÁT

TRIỂN THUỶ ĐIỆN, CÁC CÔNG TRÌNH THUỶ LỢI, KHAI THÁC

NGUỒN LỢI ĐẾN KHU HỆ CÁ ĐBSCL.88ix

3.2.1. Tác động của biến đổi khí hậu và nước biển dâng .90

3.2.1.1. Tóm tắt kịch bản biến đổi khí hậu và nước biển dâng (chi tiết đến

cấp xã) vùng cửa sông ven biển từ cửa Tiểu đến cửa Cổ Chiên.91

3.2.1.2. Dự báo xu thế tác động của Biến đổi khí hậu và nước biển dâng đối

với khu hệ cá và hoạt động nghề cá ở vùng cửa sông ven biển từ

cửa Tiểu đến cửa Cổ Chiên (cửa Tiểu, cửa Đại, cửa sông Hàm

Luông, cửa Ba Lai và cửa Cổ Chiên) .107

3.2.2. Tác động của các hoạt động phát triển Kinh tế - xã hội .110

3.2.2.1. Thủy điện.110

3.2.2.2. Các hệ thống công trình thủy lợi, đê bao.113

3.2.2.3. Phương thức khai thác, sử dụng nguồn lợi thủy sản .117

3.3. THỰC NGHIỆM XÂY DỰNG MÔ HÌNH ĐỒNG QUẢN LÝ NGHỀ CÁ Ở

VÙNG ĐẤT NGẬP NƯỚC BÚNG BÌNH THIÊN, HUYỆN AN PHÚ TỈNH

AN GIANG.130

3.3.1. Kết quả lồng ghép xây dựng mô hình ĐQL nghề cá gắn với bảo tồn đa

dạng sinh học ở vùng đất ngập nước Búng Bình Thiên .131

3.3.1.1. Giới thiệu vùng đất ngập nước Búng Bình Thiên .131

3.3.1.2. Hiện trạng KT-XH.133

3.3.1.3. Hiện trạng Môi trường hóa lý.134

3.3.1.4. Khu hệ thủy sinh vật.136

3.3.1.5. Nguồn lợi cá ở Búng Bình Thiên .137

3.3.1.6. Hiện trạng nghề cá ở Búng Bình Thiên .138

3.3.1.7. Đánh giá điều kiện, nhu cầu và tăng cường năng lực cộng đồng ngư

dân và các bên tham gia có liên quan.142

3.3.1.8. Triển khai các hoạt động Đồng quản lý nghề cá gắn với Bảo tồn Đa

dạng sinh học .142

3.3.2. Kết quả đạt được trong lồng ghép bảo tồn Đa dạng sinh học với Đồng

quản lý nghề cá thích ứng.144

KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.147

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ.150

TÀI LIỆU THAM KHẢO.159

PHẦN PHỤ LỤC